Бистиң бурунгу өгбелеривис час, чай, күс болгаш кышты чылдың эргилдези кылдыр ылгай билип турар апарган үеден бээр шагаалап турар апарганы тыва тоолдардан билдинип турар. Шагаа дээрге эрги чылды аъткарып үдээри болгаш үнүп келген чаа чылды байырлап уткууру-дур.
Тывалар Шагааны он ийи чылдың эргилдезин барымдаалап эрттирер турган. Ол дээрге: 1. Күске, 2. Инек, 3. Пар, 4. Кодан, 5. Улу, 6. Чылан, 7. Аът, 8. Хой, 9. Сарбашкын, 10. Дагаа, 11. Ыт, 12. Хаван чылдары. Чыл санаашкынында кирип турар дириг амытаннардан тыва чуртунда: күске, инек, кодан, чылан, аът, хой, дагаа, ыт, хаван олар тозалаа киржип турар.
Шагаага белеткел, чайгы үеден-не эгелей бээр турган. Сүт-саан элбек үеде ааржы, саржаг, курут дээш өске-даа ак чемнерни чылды өттүр үрелбес кылдыр, кургадып белеткеп эгелей бээр. Сүттен кылган чемнерден аңгыда тайга-таңдының кежиин, эм оъттарын чыып кадырып, кышка белеткенир. Мал-маган семис турда үүжезин доңуруп алыр.
Кырган-аваның чодураалыг чөкпээ деп чүве бар. Кандыг-даа төрел аймактың улуг кижизи болур кырган-ава турар. Шагаа хүнүнде он үш харга чедир уруг-дарыгга бээр чодураалыг чөкпекти күскээр чайын белеткеп алыр. Ол база ужурлуг. Чайын кырган-ава бичии чаштарны айбылаар, чодураа чыгдырар, ону согаашка чуура соктаткаш, хөлегеге кадыргаш, оон ам чодураалыг чөкпек кылыр. Кырган-ава бичии чаштарны кат чыырынга чаңчыктырар, ынчангаш Шагаа хүнүнде чодураалыг чөкпекти хайырлап турары ол.
#Шагаа #Чаагайчаңчыл #Шагаагабелеткел #Сылдысчыгаш_Солун
