Тыва бижикти чогаатканының соон дарый (1930 ч.) баштайгы хүннерден эгелээш-ле, араттың революстуг намы болгаш ТАР-ның чазаа улусчу школаларны тургузуп эгелээн, ол чорук биче эвес бергелерге таварышкан. Улус өөредилгезин чорударынга четчир дуржулга чок, башкы каадрлар, школа бажыңнары, өөредилге номнары болгаш дериг-херекселдер чок турган.
ТАР-ның нам болгаш чазаа аргалыг-ла болза, уругларның хөй кезиин өөредилге-биле хаара тударын оралдажып турганының ужурунда, 1934-1939 чылдарда көшкүн чайлаг школалары ажылдап турган. Чайлаг школалары өглерге азы майгыннарга тургулаан болгаш, чүгле чайын ажылдап турганнар. Олар школа-интернаттарга өөренмейн турган 12-17 харлыг уругларны хаара тукан. Баштайгы чайын бижик билбес чорукту узуткаарының, а ийи дугаар чайынында бижикти биче билир чорукту узуткаарының школалары бооп турган. 1939 чылда 42 чайлаг школаларынга 1640 кижи өөренип турган. Ол школаларны 1939 чылда сумуларның школа-интернаттары кылдыр эде организастаан.
1930/31 чылдан 1940/41 чылга чедир 10 чылдың дургузунда национал школаның тургузуушкунунга элээн бурунгаарлаашкын болган. Чүл дээрге школа-интернаттарның саны 7-ден 70-ге чедир, өөреникчилерниң саны 450-ден 3633 чедир көвүдээн. Школа назылыг уругларның чартыындан хөйүн (50,7 хуузун) өөредилге-биле хаара туткан турган.
Тыва школаларның башкылары баштайгы чылдарда ликпунктулар, эге школа, башкы курстары азы эки-ле дээрге Ойрат Турага (Горно-Алтайскыга) бир чыл хуусаалыг курстардан аңгыда, башкы каадрларын ССРЭ-ниң Тывага турган төлээ чериниң чанында Кызылдың совет башкы техникумунга, 1939 чылдан эгелээш, Кызылдың каттышкан школазының башкы салбырынга белеткеп турган.
Национал каадрларны белеткээринге Тыва Арат Республикага улуг дузаны Совет Эвилели көргүскен. 1925-1940 чылдарда Москваның, Ленинградтың, Иркутскиниң, Новосибирскиниң, Улан-Удэниң болгаш өске-даа хоорайларның янзы-бүрү дээди болгаш ортумак өөредилге черлеринге 826 тускай эртемниг ажылдакчыларны белеткээн.
Башкыларның саны чоорту өскен, 1930/31 чылда эге эртемниг чүгле 13 тыва башкылар турган болза, 1940/41 чылда 145 башкы бар апарган.
Тываның дыл, литература болгаш төөгүнүң эртем-шинчилел институду «Тываның төөгүзү» II том Кызыл 1966. Чурукту интернеттен алган.
