Суг – черни тывылдырарынга киришкен кол элементилерниң бирээзинге хамааржыр. Чүге дизе делегей эң баштай сугдан бүткен турган. Дыка хөй чоннарның төөгү чугааларында чер болза суг иштинден тывылган, а ону бир куш сугже эштип киргеш, хаайынга узуп тургаш, бодараткан деп турар. “Үлген биле Эрлик деп ийи өдүрек эштип турган иргин. Оларның бирээзи малгаштан чер бодарадыр деп барган. Өскези ону деткип, суг дүвүнче шымнып киргеш, аксынга малгаш-балар хевирлиг чүве пактап эккелген. Бирги өдүрек ону далай кырынга октап, чажып турда, чер көстүп келген-дир. Ийи өдүрек ол чер кырынче үне бергеш, даштарны ол-бо октагылаарга, даглар болу берген.” Ынчангаш “суг бүгү чүвеге чаа өзүм бээр оран” деп билдинип келген. Шынап-ла, суг чокта канчап амыдыраарыл? Суг чокта ыяш, тараа, чечек-чимис үнер бе? Чок!
Суг бүрүзү ээлиг деп тоолдардан номчуур бис. Орус улустуң аас чогаалында суг ээзин водяной дээр. Ооң бажы кижи хевирлиг-даа болза, холдары ыт ышкаш, а буттары чок, ооң орнунда балык кудуруу бар. Чамдык тоолчургу чугааларда далайда русалкалар дээр кыстар чурттап турар. Олар база сугнуң ээлери азы далай хаанының уруглары кылдыр билдинер.
Тыва чонда суг – онзагай оран. Ону Ус оран дээр. Бичии дамырак-даа, кара суг-даа, улуг хем-даа ээлиг. Оларны кандыг-бир дириг амытан дүрзүлүг болур дээр. Суг ээзи кажан-даа хорадаан, хомудаан шырайын кижилерге көргүспес. Чугула таварылгада бир-ле болза улус мурнунга көстү хонуп кээр, бир-ле болза “суг хирлендирбеңер” деп дилээр.
Чамдык улустуң чугааларындан ап көөрге, суг ээлери колдуунда чазык чаагай, чараш болур. Чүге дизе оларны диригжиткен, ыдыктаан, онзагайлаан таварылгада сугнуң ээзи шак-ла ындыг чаагай овур-хевирни бодунга сиңирер. Бир эвес суг ээзин тоомчага албайн, ыдыктап сүзүктевес болза, ооң дүрзү-хевири каңдай, сагыжы дошкун болур дээр.
Ынчангаш, суг хирлендирбейн, ооң девискээрин аштап-арыглап чоруулуңар, уруглар!
Чурукту интернеттен алган.
