Тоол ХАПТА КОКАЙ (Ондар Чамыяң Сүрүңович ыткан)

Эрте-бурун бир шагда тараачын ашак бир-ле күзүн кокай эшкенинге какпа салып каан. Ооң ол какпазынга кончуг улуг кырган Бөрү ийи холун катай кактыргаш, уштунуп чадап чыткан. Көрүптерге, какпаның ээзи шанактыг чоруп орган-дыр. Кажар бөрү өлүүчеңнеп чыдып ап-тыр оо!
Ашак чедип келгеш:
– Кулугурну, ам-на кактынган-дыр! – дээш, какпазын арттыргаш, Кокайны шоодайга суккаш, так кылдыр баглааш, шанаанга каап алгаш, хап чоруп каап-тыр.
Кажар Бөрү чуглуп чыдып каап-тыр. Бөрү шоодайдан уштунуп үнерин оралдажып, чадап чыдырда, Койгун чанынга чедип келген. Бөрү шоодайның үдүнден көргеш:
– Ой, Койгун, меңээ дузалап көр! Бо шоодай­ның аксын чежип, мени үндүрүп көр! – деп-тир.
Койгун шоодайның аксын чежиптерге, Бөрү үнүп келгеш:
– Аштааным аажок, ам сени чиир мен – деп-тир.
Койгун:
– Ол чүү дээриң ол? Мен сеңээ дузалаан болгай мен, дузалаан эжин канчап чиир боор, харын шаңнаар болгай – деп-тир.
Кокай:
– Сээң дузаң хамаанчок, черле чиир мен – деп-тир.
Койгун:
– Че, ындыг болза, дөө оъттап чоруур инектерге баргаш, чаргылдажыылы. Олар бистиң чаргывыс үзүп берзин – деп-тир.
– Че, ындыг-дыр – дээш, ийде чораан инектерге баргаш, инектерниң баштыңчызы улуг көк Инекче көргеш, Койгун:
– Аксын баглап каан шоодайдан Кокай үнүп чадап чыткан. Мен шоодайның аксын чешкеш, үндүрүптеримге, «Аштаарым аажок, ам сени чиир мен» – дээр бөрү-дүр. Мен аңаа дузалаан-дыр мен.
Дузалаан амытанны шаңнаар ужурлуг, бо шаңнаар байтык, «Чиир мен» дээр-дир. Бистиң чаргывысты үзүп берип көр – деп-тир.
Инек:
– Ол ындыг-ла чүве-дир. Бо чораан он ажыг инек дооза мээң төрээн бызааларым-дыр. Ээм кижиге бо хөй инек, бызааны төрүп, он ажыг чыл иштинде та чеже доскаар ишти сүдүм-биле азырап келдим. Бо эртен мээң ээм кижи: «Бо инек кыраан-дыр, бо кыжын чиш кылдыр соп чиир-дир» деп семистеп турар. Моон алгаш көөрге, дуза чедирип деп чүве бар боор бе? Мен ону билбес мен – деп харыылап-тыр.
Ынчаарга кокай:
– Ол болбаспе, ам сени чиир мен! – деп турда, Дилги чедип кээп-тир.
Койгун Дилгиге:
– Бо Бөрүнү мен хаптан үнүп чадап чыдырда, хаптың аксын чежип, үндүрүптеримге, четтирдим дээр туржук, харын чиир мен деп. Мооң чиири чөп бе, кандыгыл?
Дилги тургаш:
– Ынчаарга, Бөрү хапка канчаар чытканыл, ооң аксын канчаар баглааныл? Боданып көрүп тургаш, шиидер мен. Ол хапка бараалы – дээш, эдертип чорупкаш, Бөрүнүң чыткан шоодайынга эккелгеш:
– Че, Бөрү, канчаар чыттың, шак-ла ынчаар чыт – деп-тир.
Бөрү шоодайның иштинче киргеш, чыдып ап-тыр.
– Че. Койгун, аксын канчаар баглаан чүве-дир, ол ышкаш, шак-ла ынчаар багла – деп-тир.
Койгун хөөкүй:
– Мынчаар-ла баглаан чүве чорду – дээш, хаптың аксын так кылдыр баглап каап-тыр.
Дилги тургаш:
– Чаа ам, ол-дур. Хапка чыткан кокай хавынга-ла чыткай, халып чораан кодан оруунга-ла чораай – дээш, Дилги халып чорупкан. Койгун база чорупкан.
Оон Бөрү үнерин оралдажып, чүткүп чыдырда, тараачын ашак аалынга баргаш, кокай чыдып каанын көрүп кааш, катап дедир хаккаш көөрге, шоодайда бөрүзү шимчеп чытканын көргеш:
– Кулугурну, мында чыдар-дыр. Өлген деп бодаан мен, өлбээн ышкаш чүл! – дээш шанаанга чүдүрүп алгаш, чоруй барып-тыр оо!
Радуга Тувы.
#РадугаТувы #Тоол #Аасчогаалы #Сылдысчыгаш_Солун

Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
Меню