Эрте бурун шагда ирей-кадай улус чурттап чораан чүвең иргин. Бир-ле катап ирей олура, кадайындан дилеп-тир:
– Кырган, меңээ борбак далгандан быжырып берем.
– Далган бар эвес, чүнүң-биле быжырар мен.
– Эх, чөнүкпейим, аңмаардан ширбип, артынчыдан кактазыңза болу-ла бээр ыйнаан.
Кырган-даа чүзү боор, аңмаардан ийи адыш далган кактап алгаш, ажыткыны өремеге холааш, борбак далган туткаш, саржагга хаарыпкаш, соодары-биле
соңга караанга салып каан. Борбак далганга шак ынчаар чыдары эпчок болган: ол соңгадан дүшкеш, хар овааже чайылгаш, оон сиген кырынче халааш, сиген кырындан орукче чуулгаш, олап дукпуртуланып чоруп каап-тыр эвеспе. Борбак далган орукка чуглуп олурарга, аңаа уткуй койгун халып келгеш:
– Борбак далган, Борбак далган сени чиптейн деп!
– Чок, майышкакпай, мени чиве, харын сеңээ кандыг ырны ырлап бээримни дыңна даан.
Койгун кулаан сүүрертипкеш, дыңнаалай берген. Борбак далган ырлап дүжүрүпкен:
Аңмаар иштин ширбип тургаш,
Артынчыларны кактап тургаш,
Саржаг-биле холуп тургаш,
Чаза хаарып быжыргаштың,
Соңга орта соодуп кагган,
Кырган-ачам, кырган-авам –
Кырганнардан дезип үнген.
Борбак далган бодум-дур мен.
Койгун сенден дезе бээрим,
Кончуг берге эвес деп бил.
Ынча дээш, Борбак далган чүгле караш дээн, ону чүгле койгун шала-була көрүп четтикен.
Борбак далган борбаңайнып, арга ишти кокпа-биле чуглуп орда, аңаа уткуй бөрү бо-ла чедип келген:
– Борбак далган, Борбак далган, сени таптыг сыырыптайн!
– Мени чиве, көк бөрү, сеңээ ырдан ырлап берейн.
Ынчангаш Борбак далган ырлап бадырыпкан:
Аңмаар иштин ширбип тургаш,
Артынчылар кактап тургаш,
Саржаг-биле холуп тургаш,
Чаза хаарып быжыргаштың,
Соңга орта соодуп кагган,
Кылчаң дагыр койгунактан,
Кырганнардан дезип үнген,
Борбак далган бодум-дур мен.
Көк бөрү сенден база,
Көргей-ле сен, дезе бээр мен.
Ынча дээш, Борбак далган чүгле шимеш дээн, ону чүгле бөрү эскерип чыдып каан.
Борбак далган ол-ла ынчап аргалап чуглуп олурда, аңаа уткуй адыг бо кел чыткан.
– Борбак далган, Борбак далган, сени чиийн деп!
– Машпак, сен мени канчап чиир сен! Ооң орнунга мээң ырым дыңна!
Борбак далган ырлап эгелээн, а адыг ийи кулаан далбайтыпкаш, дыңнап олурупкан:
Аңмаар иштин ширбип тургаш,
Артынчылар кактап тургаш,
Саржаг-биле холуп тургаш,
Чаза хаарып быжыргаштың,
Соңга орта соодуп кагган,
Бодум туткан кырганнарга,
Бо-ла бөрү, койгунакка
Алдыртпайн дезип үнген
Борбак далган бодум-дур мен.
Адыг сенден дезе бээри,
Амыр чүве болбазыкпе.
Ынча дээш, Борбак далган караңнадыр чуглуп чорупкан, адыг чүгле ооң изин көрүп чыдып каан.
Борбак далган ол-ла ынчап борбаңайнып чуглуп чорда, аңаа уткуй дилги бо-ла чедип келген:
– Экии, Борбак далган! Паа, чаражыңны але, артында-ла долбанналчак!
Борбак далган мактаашкынга өөрүп, бодунуң ырызын ырлап эгелээн, а дилги ону дыңнавышаан, улам-на чоокшулап олурган.
Аңмаар иштин ширбип тургаш,
Артынчылар кактап тургаш,
Бодум туткан кырганнарга,
Бо-ла койгун, адыг, бөрээ
Алдыртпайн дезип үнген,
Борбак далган бодум-дур мен.
А сен база бырашпас сен!
– Кайгамчык-ла ыры-дыр! – деп, дилги чугаалаан. – Багай-ла чүвем – кырааным-дыр ийин, күжүрүм, дыңнаарым база хирелиг дивес сен бе. Хаайым кырынга олурупкаш, катап база ырлай каавыдам.
Борбак далган ооң ырызын, мактап турар боорга, аңаа амырааш, дилгиниң хаайынче халый бергеш, ырлап-ла эгелээн:
– Борбак далган бодум-дур мен…
А дилги “хап” дээн соонда, сыыра каапкан.
(Орус улустуң тоолу)
