Кажыкмал — уругларга кажык-биле ойнаар кылдыр чогааткан амгы үениң оюну. Ону тыва чоннуң национал оюннарынга үндезилээн.
Бичии чаштарны, дуңмаларыңарны, тыва чоннуң езу-чаңчылдарын чогаалдарын, уран чүүлүн билир кылдыр өөредиринге херек оюн-дур, уруглар.
Билир болгай силер, уруглар, кажык — тыва чоннуң шаг-төөгүден ойнап келген оюну-дур. Ооң хевирлери аңгы-аңгы. Ол колдуунда көшкүн малчын кижиниң амыдырал-чуртталгазының овур-хевирин илереткен.
Тыва чон кажык аас-кежикти эккээр болгаш, малдың өзүп-көвүдээринге дузалыг деп санап чораан. Ынчангаш ону октавайн, шыгжап алыр турган. Кажан ооң саны 1000 чеде бээрге, черге хөөп каар.
Өшкү
Өшкүнүң ажыы улуг,
Хоюг сүдүн, дүгүн алыр.
Аажок чараш анайларның,
Авазы боор чи-чи, чи-чи.
Аът
Ажыл бүрүзүн шупту кылыр,
Ажылгыр-даа кежээпей боор.
Шанактаар-даа, тергелээр-даа,
Шалып, кежээ аът малым.
Инек
«Инектиг кижи тодуг» дижир,
Идегелдиг малым – инек.
Аккыр сүдүн амзап ижер
Аажок ынак уруглар бис.
Хой
Хову черниң таар оъдун
Хоптактанып казып чиир.
Аажок чараш хураганның
Авазы боор, холба-холба.
У.Б. Монгуш,
Кызыл кожууннуң ыраккы Каа-Хем суурунда
«Звездочка» уруглар
садының башкызы
