Тыва улустуң бурун чугаалары
Шыяан ам. Эртенгиниң эртезинде, бак шагның бажында, эки шагның эгезинде, дээрниң кара булуду безин бажынга четпес бедик тей чурттуг он ийис хураганныг кошкар биле хой чурттап чораан-даа чувең иргин. Кошкар биле хой дөрт мыйыстыг, дөрт карактыг, хомус дег хоюг үннүг, улуг угаанныг-даа чораан чүве-дир оо.
Хойнуң дөрт мыйызынга, дөрт караанга азыраан мал, аң-мең адааргаар, улуг угаанынга улус төре: “Хой дег угаанныг болза, кошкар дег мыйыстыг, дөрт карактыг, хомус дег үннүг болза” дижип хомудап, адааргаар-даа чүве-дир.
Кошкар биле хойнуң чуртунга хат халап келгеш, бедик тейниң бажынга четпээн, өрт халап келгеш, бедик тейниң меңги доштарын эргизип чадаан-даа чүве-дир эвеспе.
Ынчангаш кошкар биле хой коргар-сестир чүве чок, оъдун оттап, суун суглап, амыр-шөлээн чурттап чоруп-тур.
Амыр-шөлээн чурттап чораан хой биле кошкарга он оглу өскен тудум, сөс-домак тоовас, үскүлежир, чокшур, өжежи-дедири дам барган, ада- иезинге амыр-дыш бербес мындыг бооп-тур оо.
Дүне боорга, караңгы дээш ыглажыр, хүндүс боорга, изиг-дир дээш ыглажыр, чокшур, агы-каңгы оъдун бээрге, амдан чок дээш могаттынар-даа чүве-дир. Ажы-төлүнүң аак-кээгинге чеже шыдажыр, кошкар биле хой электен кырып, эът-кежи төнүп, арып-доруп келгеш, өлгүлеп-даа калган-дыр оо.
Он хураган ада-иези өлүрге, улам-на соксаал чокка ыглажып, кыржып, содаалажып туруп берип-тир эвеспе. Та кажанга, чежеге дээр ынчаар ыглажып-сыктажып, үскүлежип келген чүве, дөрт мыйыстарының ийизи арткан, дөрт карактарының ийизи согурарып, хомус дег үннери дунуп, улуг угааны уттундурган, балалган-даа чүве-дир эвеспе. Оон бээр хой ийи мыйыстыг, ийи карактыг, дунук боостаалыг, баларгай угаанныг-даа апарган чүве-дир.
Зоя Самдан.
