Эрте-бурун шагда чүвези иргин. Ужарлыг чалымныг кара хаяның баарынга Кускун биле Үгү таваржып келгеш, Үгүзү олургаш:
— Мен каш дылдыг амытаннарның дылын билир мен – дээш, шаккырып, янзы-бүрү эдип, алгырып оруп-тур.
Кускун олургаш:
— Сенден мен ажыг мен – деп хаккыңайнып-хоккуңайнып эдип орган чүвези-дир.
Үгү олургаш, Кускунга мынча деп-тир:
— Сен ындыг-ла кежээ болзуңза, сээң төөгүңде удуп чыткан дилгини өлүп калган деп бодааш, караан барып соктай бергеш, туттуруп чиртип алган чүве дээнигай. Сен карак көргениңде өлүр тының билбезин билинмес сен бе?
— А сен ындыг-ла кежээ болзуңза, сээң төөгүңде арга иштинге чораан эликтиң ооргазын ора тепкеш, ооң маңынга шыдашпайн, бир дыттан туттунуптарыңга, элик чартыың чара соп өлүрүп каан чүве дивейикпе. Изиг хан көрүп кааныңда ийи карааң көзүлбейн, өлүп чорууруңну билинмес сен бе? – деп, Кускун харыылап-тыр эвеспе оң.
Ол-ла ынчап олурда, Чашкаадай деп хову кужу ужуп чедип келгеш:
— Силер хей-ле мынчап олурар-дыр силер. Силерден бичии-даа болзумза, тос дылды дооза билир амытан болбас мен бе! – дээш, кижигилештир сыгырып, малгылаштыр киштээр-даа. Оранның чивирлиг кужунуң доозазын ол ояар өттүнүп эдер, делегейниң араатан бүгүдезиниң үнүн доозазын билир кушкаш бооп-тур.
— Бүгү чүвениң дылын доозазын өттүнүп билир мен орумда, хей-ле маргыжып олурар-дыр силер – дээш, ховузунче караш кылдыр, даанче далдырт кылдыр ужуп чоруй барып-тыр эвеспе.
Үгү биле Кускун Чашкаадайга чаргызын алыскаш, хомудааш:
— Үгү, сен хүндүс чоруур болзуңза, шоруң эвеспе – деп, Кускун кыжанып-тур.
— Сен дүне чоруур болзуңза, шоруң – деп, Үгү удур кыжангаш, какпак хаяның баарынче ужуп кире берген, а Кускун калбак кара эзимниң шыргайынче ужуп кире берип-тир оо.
Ол шии-биле Үгү хүндүс ужуп болбас, Кускун дүне ужуп болбас апарган дээр чүве.
— Мен каш дылдыг амытаннарның дылын билир мен – дээш, шаккырып, янзы-бүрү эдип, алгырып оруп-тур.
Кускун олургаш:
— Сенден мен ажыг мен – деп хаккыңайнып-хоккуңайнып эдип орган чүвези-дир.
Үгү олургаш, Кускунга мынча деп-тир:
— Сен ындыг-ла кежээ болзуңза, сээң төөгүңде удуп чыткан дилгини өлүп калган деп бодааш, караан барып соктай бергеш, туттуруп чиртип алган чүве дээнигай. Сен карак көргениңде өлүр тының билбезин билинмес сен бе?
— А сен ындыг-ла кежээ болзуңза, сээң төөгүңде арга иштинге чораан эликтиң ооргазын ора тепкеш, ооң маңынга шыдашпайн, бир дыттан туттунуптарыңга, элик чартыың чара соп өлүрүп каан чүве дивейикпе. Изиг хан көрүп кааныңда ийи карааң көзүлбейн, өлүп чорууруңну билинмес сен бе? – деп, Кускун харыылап-тыр эвеспе оң.
Ол-ла ынчап олурда, Чашкаадай деп хову кужу ужуп чедип келгеш:
— Силер хей-ле мынчап олурар-дыр силер. Силерден бичии-даа болзумза, тос дылды дооза билир амытан болбас мен бе! – дээш, кижигилештир сыгырып, малгылаштыр киштээр-даа. Оранның чивирлиг кужунуң доозазын ол ояар өттүнүп эдер, делегейниң араатан бүгүдезиниң үнүн доозазын билир кушкаш бооп-тур.
— Бүгү чүвениң дылын доозазын өттүнүп билир мен орумда, хей-ле маргыжып олурар-дыр силер – дээш, ховузунче караш кылдыр, даанче далдырт кылдыр ужуп чоруй барып-тыр эвеспе.
Үгү биле Кускун Чашкаадайга чаргызын алыскаш, хомудааш:
— Үгү, сен хүндүс чоруур болзуңза, шоруң эвеспе – деп, Кускун кыжанып-тур.
— Сен дүне чоруур болзуңза, шоруң – деп, Үгү удур кыжангаш, какпак хаяның баарынче ужуп кире берген, а Кускун калбак кара эзимниң шыргайынче ужуп кире берип-тир оо.
Ол шии-биле Үгү хүндүс ужуп болбас, Кускун дүне ужуп болбас апарган дээр чүве.
Тыва улустуң тоолдары
Чуруктар – Начын Сааяныы.
