Саңның ыдыктыг утказы. Үе-дүптен тура тывалар бойдус-биле чолукшужар (амыр-менди солчур), аңаа хүндүткел илередип саң салыр чаңчылдыг. Саң салыр деп сүзүктү тыва чон кончуг харыысалгалыг деп көрүп чоруур. Саңны бир черге аржааннап азы аңнап, чер азы даг, тайга- сын дагаанда, кандыг-бир улуг үүле бүдүрерде, ол ышкаш Шагаа дүшкенде салыр. Саң салыры дээрге өгнүң эр ээзиниң бодунуң болгаш өг-бүлезиниң мурнундан бойдус-биле, тодаргайлаарга, Дээр Ада болгаш Ие Чер-биле чолукшулгазы база барык чажыт сымыраныг чугаазы болур.
Төөгүден алырга, тывалар Шагаада улуг-биче ийи саң салып келген. Улуг саңны эр кижи, бичезин кыс кижи салыр. Шагаа саңын колдуунда өг-бүле аайы-биле кыпсыр. Бир эвес ара-аразында эптиг-чөптүг болза, чамдыкта кожа аалдар азы чамдык таныш-көрүш улус бөлүктежип саң салып чораан.
Улуг саң. Улуг саңны аалдан хоорук черге салыр. Чүге дээрге Дээр-Деңгер эр кижини угундан «дөңге орар аңчы, төре баштаар чолдуг» кылдыр чаяаган, ынчангаш ооң ажыл-ижи чүгле аал коданы-биле кызыгаарлаттынмас. Эр кижиниң өг-бүлезиниң амыдыралы, эрге-ажыы, төре сайзыралынга киржилгези, чаш салгалының салым-хуузу ооң угаанындан болгаш ажыл-херээнден билдинер дээр. Улуг саңны эр кижи салыр деп билиишкинниң сүзүктүг утказы ол. Улуг саң салыр чер ук төөгүден доктаамал болур. Чаа черге көжүп келген болза, эки эптиг черни баш бурунгаар дөзевилээр. Саңны өг-бүлениң эр кижилериниң күсели азы төрел улустуң сагып чаңчыккан аайы-биле аал хаяазынга азы оон ырак (чоок) бедик дөң (даг,тайга) эдээнге (эктинге) салып турар. Саң салыр чер мал-маган, кижилер шоолуг баспас арыг чер болза улам эки. Саң салыр дески черни шилээш, аңаа калбак даштар салып алыр. Саңның узун-дооразы 50-60 см, хевири колдуунда конус хевирлиг болур. Тургузуп каан саңның аразынче баш бурунгаар арыг тос, артыш киир суп алыр. Дээжи киир салыр черлерни база демдеглеп алыр.
#ирнш #шагаа2021 #тыва
