Чайгы дыштанылга эгелээни-биле, улуг улустуң мурнунда кол сорулга – ажы-төлдүң дыштанылга үезинде айыыл чок чоруун хандырары. Уругларның хөөлбектерге айыыл чок чоруунуң дугайында республиканың уруглар садтарынга болгаш школаларынга доктаамал профилактиктиг акцияларны база «Камгалалдың сылдызы» бүгү Россияның мөөрейи, «Амыдыралдың айыыл чок чоруу» III бүгү Россияның электроннуг олимпиадазы, ОБЖ-ниң ажык кичээлдери, айыыл чок чорук декадалары, «Суг-хемнерге бодун айыыл чок алдынары”, «Хемге айыыл чок чоруктуң дүрүмү» беседалар болгаш оон-даа өске хемчеглерни эрттирген.
Уруглар-биле ажылда улуг үлүг-хууну Тываның Онза байдалдар болгаш хамааты камгалал албанының болгаш ТР-ниң ОБЯ-зының ажылдакчылары киирип турар. Олар сезон аайы-биле профилактиктиг кичээлдерни, беседаларны, айыыл-халаптарның дугайында доктаамал сагындырып, суг объектилеринге дүрүмнер болгаш айыылга таварышкан кижиге бирги дузаны көргүзериниң аргаларының дугайында чугаалап берип турар.
Башкыларның болгаш ада-иелерниң күжениишкиннери-биле республиканың девискээринге чылдың-на рейдилиг хемчеглерни эрттирип турар.
Бо хүнде республикада ада-ие патрульдары уругларның берттинип кемдээрин болдурбазы-биле ажылды чорудуп турар. Ниитизи-биле 2657 ада-ие патрулю организастаттынган. Аңаа 23063 кижи хаара туттунган. Хүннүң-не ада-ие патрульдары суг объектилериниң чанынга сугга айыылдыг таварылгалар болбазы-биле хыналданы чорудуп турар. Тываның Өөредилге яамызы чайгы дыштанылгалар үезинде уругларның берттинип кемдээрин болгаш өлүп-хораарын болдурбазы-биле ада-иеге сүмелерни берип турар.
“Болуп болгу дег айыыл-халап бар-даа болза, чайгы үе, тодаргайлаарга, уругларның чайгы дыштанылгазы, чаштарның эң-не ынак үези. Чайын өөренир, онаалга кылыр деп чүүлдер чок-даа болза, өг-бүлени быжыктырар, чоокшуладыр аргалар хөй. Ол дээрге спортчу оюннар, агаарлаашкын, арыг агаарга дыштаныры дээш оон-даа өске. Аңаа хамаарыштыр ада-ие уругларның чайгы дыштанылгазын айыыл чок болдурарын, аянныг, эки дыштанылганы организастаары чугула. Айыыл чок чоруктуң дүрүмнерин утпаңар! Ажы-төлдүң чайгы дыштанылга үезинде сугга айыыл чок чоруу – улуг улустуң сагыш салыышкыны дээрзин утпас болза эки!” – деп, Республиканың немелде өөредилге яамызының ажылдакчылары демдеглеп турар.
✅Сугга эң-не айыыл чок дыштанылга – улуг улустуң хайгааралы-биле. Ынчалзажок уругну каяа-даа хайгаараары болдунмас, ылаңгыя уруг чаш эвес апарган болза, бо таварылгада уругларга хөөлбекке база кылымал хөөлбекке айыыл чок чорук дугайында сагындырары эргежок чугула. Ажы-төл-биле кады-даа дыштанып турар болза, уругларга дараазында дүрүмнер ажыктыг болур:
✔ бир эвес уруг 10 хар четпээн болза, азы ол сугга чегей туттунуп турар болза, эштирде кедер чеңи-чокту ажыглаар;
✔ уругларга суг иштинге чаштынып ойнаары азы оюн-баштак-биле бот-боттарын сугже киир идери айыылдыг дээрзин тайылбырлаар;
✔ танывазы черге азы бөдүүн суг үнүжү сырый үнген черлерге шымнып эштири хоруглуг дээрзин тайылбырлаар, ол ышкаш бок азы даштарга кемдеп болурунуң азы эмин эрттир ханы черге таваржы бергеш, айыыл болуп болурунуң дугайында база;
✔ үрдүрген эштир кудустарга ырадыр эштип болбас, ол дээрге бүзүрел чок херексел, ону чүгле хөөлбектиң эриинге эштиринге ажыглап болур;
✔ эштир үени хынаар – соок сугга үр үе иштинде турары айыылдыг;
✔ уругга даштарга азы сугга кемдей бербес кылдыр тааржыр идик садып бээри чугула.
Валерия КОНГАР