Шыяан ам, эрте бурун, эңге-доңга шагда чүвең иргин ийин.
Очур-Чандан тайганың баарында калбак кара эзимниң иштинге үгү биле кускун ийи ужуражып кээп-тир.
Кускун:
— Сенден мен ажыг, каш янзы дылды билир мен — деп-тир.
Үгү:
— Мен сенден ажыг мен, тос дылды доозун билир кижи мен — деп, маргыжып олурган иргин ийин.
Үгү-даа чүзң боор, чаш уруг өттүнүп, чакырып эдип, дилги өттүнүп-даа олурган.
Кускун-даа чүгле «коңук-коңук, кык-кык» кылдыр эдер боордан башка, чүнү-даа билбес эдип орда, хову, дагның чашкаадай кужу ужуп келгеш:
— Мен олурумда, дыл билир бис деп хей-ле ынчап олур силер, черле силерден артык чеден бир дылды билир амытан мен боор мен — деп-тир.
Кижи өттүнүп сыгырар, чүшкүрер, мал өттүнүп киштээр, дээлдиген өттүнүп эдер, сайлык, баарзык, сааскан, хамнаарак, өрге, күске болгаш оранның чивирлиг куш бүрүзүнүң үнүн дооза өттүнер, оларның аажызын чаңнап тургаш көргүзер, дылдыг араатан бүгүдезин шуптузун билир болган.
Тыва улустуң бурун чугаалары
